تومان، واژه‌ای با ریشهٔ ایرانی (تُخاری)

برخی ریشهٔ واژه تومان را «ترکی/مغولی» دانسته‌اند. اما بر پایهٔ متون باستانی، این واژه ریشهٔ ایرانی دارد که به صورت وامواژه به زبان‌های آلتایی وارد شده است.

این واژه، نخستین بار در زبان تخاری (یکی از زبان‌های کهن ایرانی در نزدیکی چین) به کار رفته است. تومان در تخاری کهن با ضبط «تمان» و در تخاری متأخر به شکل «تومانه» به معنای ده‌هزار به کار رفته است.

از زبان تخاری به سبب نزدیکی با سرزمین آلتایی (ترکان و مغولان)، واژگان زیادی وارد آن زبان‌ها شده است.

منابع ترکیه هم این واژه را در اصل ایرانی و تخاری دانسته‌اند. همچون سایت معروف «اتیمولوژی ترکجه» که دربارهٔ ریشه واژگان ترکی است.

در این منبع، واژهٔ تومان را ساخته شده از دو جزه tu و māna دانسته که در کل یعنی اندازهٔ زیاد.

Proto-İranca (Ana-İranca) yazılı örneği bulunmayan *tu-māna "'büyük ölçü', çok büyük sayı, onbin sayısı" sözcüğünden alıntıdır. İrani kaynak için bkz. Bailey 1985: 120. Toharca tmān/tumane bir İrani dilden alıntı olmalıdır. Cf. Douglas Adams, A Dictionary of Tocharian B 301.

زبان تُخاری شاخه‌ای از خانوادهٔ زبان‌های ایرانی است که دو زبان از آن شناخته شده است: تخاری شرقی (تُرفانی یا تخاری A) و تخاری غربی (تخاری B).

از این دو زبان، آثاری مربوط به هزاره اول میلادی در شمال حوضهٔ تاریم در منطقهٔ شین‌جیانگ به دست آمده است.

این دو زبان، پس از آمدن اویغورها در سده نهم میلادی، منقرض شدند. این زبان‌ها در نتیجهٔ حفریات در ناحیهٔ تورفان شناخته شدند.

https://www.etimolojiturkce.com/kelime/tümen