سیبویه ایرانی، صرف و نحو عربی را بنیان گذاشت

طبق نوشتۀ روزنگارهای بین‌المللی، سیبویه زبانشناس معروف ایرانی (140-180 ه.ق) در شیراز زیست.

اهمیت تاریخی سیبویه از آن جهت است که نخستین فردی بود که برای زبان عربی صرف و نحو (دستور زبان) نوشت و صداها را در این زبان مشخص ساخت. بنابراین، علامات ضمه، فتحه، کسره و تنوین ها اختراع و کار سیبویه ایرانی است. وی با این عمل عنوان «سیبویه نحوی» را به خود اختصاص داد. بدون کاری که سیبویه کرد و در آن زمان یک شاهکار بود، پیشرفت زبان عربی میسر نبود و استحکام این زبان به این صورت باقی نمی‌ماند. به این ترتیب، این ایرانیان بودند که برای اعراب دستور زبان نوشتند.

هنگامی که از ادبیات یک ملت نام برده می شود، قضاوت دربارۀ آن‌ها در طول زمان (سراسر تاریخ) است. به علاوه، وقتی که به ادبیات فارسی اشاره می‌رود، یعنی مطالبی که به صورت نظم و نثر، داستانی و غیرداستانی و مستند در سراسر ایران‌زمین و نیز توسط ایرانیان و فارسی‌گویان سراسر جهان، در طول زمان تالیف و تصنیف شده است.

این قلمرو شامل تمامی خاک فرمانروایی قدیم ایران است که البته در قرن 19 میلادی قربانی مطامح و یا رقابت‌های استعماری اروپاییان شد. بنابراین ادبیات سرزمین کنونی ایران، کل فرارود، ایران خاوری، کشمیر، قفقاز و ایران غربی سابق را شامل می‌شود. می‌دانیم که قرن‌ها زبان دربار شاهان هند و عثمانی و روشنفکران هندی و روسیه جنوبی «فارسی» بود و در آنجا می‌توان امیرخسرو دهلوی و محمد اقبال را مثال زد. پس از ایجاد کشور پاکستان، سرود ملی آن کشور به زبان فارسی تنظیم شد. در حال حاضر هم در افغانستان، تاجیکستان و هر نقطۀ دیگر هر نوشته توسط فارسی‌زبانان و فارسی‌تبارها، ادبیات فارسی به شمار می‌رود.

در همۀ دائرةالمعارف‌ها، ادبیات فارسی به عنوان وسیع‌ترین ادبیات در همۀ جهان توصیف شده است که با احتساب اوستا سابقۀ چندین هزار ساله دارد. ادبیات فارسی و به ویژه در قرون میانه دارای بهترین کیفیت در طول تاریخ است. ارزش جامعه‌شناسی ادبیات فارسی در این دوره آن است که آکنده از پند و نصحیت به همگان از نوجوانان تا دولتمردان است. کثرت شعر در ادبیات فارسی، این زبان را که معرف روانشناسی و وسعت اندیشه مردمانش است به «زبان شعر» معروف ساخته است. همین اشعار بود که ترانه‌سرایی ایرانی را متمایز از موسیقی سایر ملل کرده است. ادبیات یک ملت مرزهای قراردادی را نمی‌شناسد و در نتیجه سند هویت و وحدت مردمی است که این ادبیات متعلق به آنان است و در مالکیت آن شریک هستند. این افتخاری بزرگ است که کتاب قابوسنامه 11 قرن پیش از ما توسط یک امیر مازندرانی از دودمان زیاریان نوشته شده و به همۀ زبان‌ها ترجمه شده است؛ نخست به یونانی و سپس به ترتیب هبرو، اسپانیایی، لاتین (ایتالیایی قدیم)، آلمانی، انگلیسی (توسط سرتوماس نورث)، فرانسه و...

همچنین باید بدانیم که ادبیات در جهان عرب با ترجمۀ «کلیله و دمنه» از فارسی ساسانی به عربی در قرن هشتم میلادی توسط روزبه (ابن‌مقفع) آغاز شد. با وجود این خدمت باارزش، منصور خلیفه عباسی که با کمک نظامی-سیاسی ایرانیان بر سر کار آمده بود، او را اعدام کرد. اگر سیبویه ایرانی برای زبان عرب صرف و نحو (دستور زبان) ننوشته بود، این زبان در نوشتار همانند لهجه (گویش)، یکنواخت بودن خود را از دست می داد.

الحموی، یاقوت، ابوعبدالله، (معجم البلدان) ، دارالکتب العلمیة، بیروت، لبنان، جلد سوم، چاپ سال ۱۹۹۰ مبلادی به (عربی).

وفیات الأعیان.

«سیبویه: دستورنویس و زبان‌شناس»، محمد دبیرمقدم، مجله دستور، شماره شش، اسفند ۱۳۸۹