کوروش بزرگ، قانون اساسی آمریکا و بیانیۀ جهانی حقوق بشر

گردآوری: مهرداد ایران‌مهر

برگرفته از: دو سخنرانی و یک یادداشت دکتر کامیار عبدی

دربارۀ چهره تاریخی کوروش، نوآوری‌هایی که او در فرهنگ جهان پدید آورده و نیز باورهایی که بنیان گذارده و چهرۀ نمونه‌وار او بسیار گفته‌اند.

اما من در اینجا می‌خواهم دربارۀ بازتاب رفتار کوروش در جهان نوین سخن بگویم.

در قانون اساسی آمریکا، روش‌های پایش بسیاری هست که اجازۀ شکل‌گیری حکومت زورگویانه را نمی‌دهد.

اگرچه امروزه دیگر کشور آمریکا نمونۀ خوبی از «دموکراسی» در جهان شناخته نمی‌شود، اما قانون اساسی آن‌ها در سدۀ هجدهم بسیار پیشرفته و آزادیخواهانه بود. با نوشتن قانون حقوق مدنی آمریکا، رویداد مهمی در تاریخ اندیشۀ سیاسی جهان روی داد.

بند نخست این قانون، با «ما مردم ایالات متحده» آغاز می‌شود.

این نخستین بار بود که در غرب، از «مردم» سخن به میان می‌آمد. تا آن زمان (1780میلادی)، پایه‌های کشورداری دولت‌های نوین از اندیشه‌های ماکیاول و کتاب او «شهریار» سرچشمه گرفته بود. ماکیاولی به حکومت‌های نظامی (توتالیتر) باور داشت و می‌گفت، به هر بهایی که شده باید قدرت را نگاه داشت.

سال‌ها پس از آن، «جان لاک» اندیشه‌ورز سدۀ 17 انگلستان، در برابر چنین اندیشه‌ای ایستاد و بازنگری دیدگاه‌های ماکیاولی را خواستار شد. جان لاک در دورۀ پُرتنشی از تاریخ انگلستان می‌زیست و می‌کوشید تا برای ادارۀ کشورش، شیوه‌ای را پیشنهاد کند که با چارچوب‌های مدنی و انسانی سازگارتر باشد.

هنگامی که جان لاک پایه‌های فلسفۀ سیاسی خود را بنیان می‌گذارد، همواره «کوروشنامه گزنفون» را پیش چشم داشت.

من از سرپرستان کتابخانۀ جان لاک پرسیدم که آیا میان کتاب‌های او، کوروشنامه هم هست؟ آن‌ها گفتند نه تنها یکی، که دو نسخه از این کتاب در کتابخانۀ لاک نگهداری می‌شود و او در کنار رویه‌های یکی از این دو کتاب، یادداشت‌های فراوانی نوشته است.

این نشان می‌دهد که این فیلسوف تا چه اندازه به کتاب گزنفون که سخنان کوروش در آن آمده، ارج می‌گذاره است. او بر پایه شیوۀ کشورداری کوروش بزرگ، به این نتیجه رسیده بود که بایسته نیست دولت‌ها با زورگویی بر مردم حکومت کنند؛ بلکه با دادگری هم می‌توان فرمانروایی کرد.

دربارۀ اثرپذیری دموکراسی غرب و قوانین اساسی و حقوق مدنی آمریکا از روش کشورداری کوروش بزرگ نیز باید نخست «تاریخ شکل‌گیری کشور آمریکا» را شناخت.

در سا‌ل‌های نخستینِ سدۀ شانزدهم بود که انگلیسی‌ها کانون‌های سیزده‌گانه‌ای را در آمریکا بنیان گذاردند.

به دنبال آن، در 4 جولای 1776 با امضای بیانیه‌ای در فیلادلفیا، آمریکایی‌ها بر آن شدند تا استقلال سرزمین خود را اعلام کنند. هستۀ اصلی گروهی که استقلال آمریکا را اعلام کرد، از سه چهره برجستۀ آن زمان یعنی «جورج واشنگتن»، «بنجامین فرانکلین» و «تامس جفرسون» تشکیل شده بود.

واشنگتن، نخستین افسر 5 ستارۀ‌ ارتش آمریکا بود. فرانکلین نیز چهره‌ا‌ی علمی بود و تامس جفرسون هم مغز اندیشمند این گروه شمرده می‌شد.

تا آن زمان، نظام سلطنتی، تنها شیوۀ شناخته ‌شده در کشورداری غرب - و بیشتر جهان -  در آن سال‌ها (سدۀ 18) بود. اما جفرسون و آن دو تن دیگر، بر آن شدند تا شیوۀ دیگری از کشورداری را بیابند. هم تامس جفرسون و هم بنجامین فرانکلین پیرو اندیشه‌های لاک بودند.

جفرسون با اندیشه‌های ماکیاولی آشنایی داشت و آثار جان لاک را هم خوانده بود. وی افزون بر آن، کتاب کوروشنامۀ گزنفون را نیز می‌شناخت. هنوز هم در کتابخانۀ جفرسون، در «مانتی چرلو» ایالت ویرجینیا، کتاب «کوروشنامه» نگهداری می‌شود. جفرسون یادداشت‌های بسیاری در کنار برگ‌های کتاب نوشته و زیر برخی از جمله‌ها خط کشیده است.

در کتابخانۀ فرانکلین نیز، بیش از 7 نسخه از کتاب کوروشنامۀ گزنفون نگهداری می‌شود، که دو نسخه از آن به روزگار خود فرانکلین بازمی‌گردد. سرپرستان کتابخانۀ فرانکلین به من گفتند، وی در کنار رویه‌های کتاب «کوروشنامه»، همانند جان لاک، یادداشت‌های فراوانی نوشته است. با آنکه کتاب‌های بنجامین فرانکلین را به کتابخانه کنگرۀ آمریکا سپرده‌اند، اما آنگونه که کتابداران کتابخانه به من گفتند، 170 جلد کتاب «کوروشنامه» در آنجا نگهداری می‌شود.

نویسندگان قانون حقوق مدنی آمریکا، با خواندن «کوروشنامه» گزنفون، با اندیشه‌ها و روش کشورداری کوروش بزرگ آشنایی پیدا کرده و از آن الهام گرفته بودند. بی‌گمان می‌توان ردّپای نوشتۀ گزنفون دربارۀ ویژگی‌های رفتاری و کشورداری کوروش را، در قانون اساسی و قانون حقوق مدنی آمریکا پیدا کرد.

پس این را باید پذیرفت که نویسندگان قانون اساسی آمریکا و نیز بیانیۀ جهانی حقوق بشر، اندیشه‌هایی را شایستۀ نگریستن دانسته‌اند که در کوروشنامۀ گزنفون آمده و از منش و کردار کوروش بزرگ سرچشمه گرفته بوده است.