ویندوز و کتاب پنجرۀ ارقام خوارزمی

گزارش گروه فناوری «زدفان نیوز» به نقل از مجلۀ Top Technology، بیل گیتس موسس شرکت مایکروسافت در سخنرانی خود در کالج Concordia به این نکته اعتراف کرد که در ساخت «ویندوز»، از محمد بن موسی خوارزمی ریاضیدان برجستۀ ایرانی الهام گرفته است.

وی اشاره کرد، زمانی که سال اول دانشگاه بوده، کتاب «پنجرۀ ارقام» خوارزمی را خوانده و با مطالعۀ نوشته‌های او در باب منطق مجموعه‌های مبهم (fuzzy: نسبی - فازی -) و جبر دوگانه، ذهنیت ساخت ویندوز در ذهنش شکل گرفته است و به همین دلیل از دانشگاه بیرون زد تا این نظریه را عملی کند.

او بعدها نام ویندوز را با الهام گرفتن از نام کتاب «پنجرۀ ارقام» برای سیستم عامل خود انتخاب کرد. او حتی به این نکته اشاره کرد که نام «ویندوز xp» را از مخفف کلمۀ xarazmi prestige به معنای «اعتبار خوارزمی» گرفته است.

به گفتۀ گیتس، در واقع خوارزمی در آن زمان «ویندوز» را در ذهن خود ساخته بود، اما امکانات به نمایش گذاشتن آن را نداشت.

اروپاییان واژۀ «جبر» را از کتاب خوارزمی گرفته‌اند و اصطلاح امروزی الگوریتم (Algorithmus) نیز از نام خوارزمی گرفته شده است.

کتاب «جبر و مقابله» خوارزمی که به عنوان الجبرا به لاتینی ترجمه گردید، باعث شد که همین کلمه در زبان‌های اروپایی به معنای جبر به کار رود. واژۀ «الجبر» (در فارسی: جبر) نخستین بار در عنوان کتاب خوارزمی به کار رفته و پس از آشنایی اروپاییان با این کتاب، با مختصر تغییراتی به صورت algebra در انگلیسی در آمد و سپس به زبان‌های دیگر راه یافت.

نام خوارزمی در ترجمه، به جای الخوارزمی به صورت الگوریتم(ی) تصنیف گردید و الفاظ الگوریسم و نظایر آن‌ها در زبان‌های اروپایی که به معنی «فن محاسبۀ ارقام یا علامات دیگر» است، مشتق از آن می‌باشد.

http://sobhanehonline.com/fa/news/11936

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C

*****

با این همه، متاسفانه عده‌ای در ادامۀ روند خودزنی‌های فرهنگی (مازوخیسم) خود که سال‌هاست دچارش هستند، باز هم به بهانه‌گیری پرداخته و تلاش کرده‌اند تا این موضوع را لوث کنند.

http://shahrbaraz.blogspot.com/2014/07/blog-post_4.html?m=1

برای نمونه،

١- عده‌ای می‌گویند «طبق وبسایت مایکروسافت، XP مخفف شدۀ experience است، نه xarazmi prestige»!

Microsoft Announces Windows XP and Office XP - Feb. 04, 2001

New Versions of Microsoft's Flagship Products Designed to Enable and Deliver Exciting New Experiences for People at Home and at Work.

(مایکروسافت ویندوز XP و آفیس XP را اطلاع‌رسانی می‌کند - ۴ فوریه ۲۰۰۱

نسخه‌های جدید از محصولات پرچمدار مایکروسافت برای فراهم‌آوری و انتقال تجربیات جدید مهیج برای افراد در خانه و محل کار طراحی شده است.)

بهانۀ دیگر را هم بر این پایه گذارده‌اند که، اصلا خوارزمی در انگلیسی به گونۀ kharazmi نوشته می‌شود، و باز نه xarazmi!

*پاسخ:

ن

نخست آنکه واژۀ Experiences (به معنای تجربه کردن) چه ارتباطی با XP دارد؟ اگر به جای آن، واژۀ Example در جملۀ فوق آمده بود، آیا باز هم می‌شد گفت که مخفف XP از آن گرفته شده است؟

مخفف، زمانی در زبان انگلیسی به کار می‌رود که بخواهند مفهومی را که از دو یا چند واژه تشکیل شده است، به صورت کوتاه نشان دهند، مانند FIFA، USA، ISI و...

اما هیچگاه برای نشان دادن یک واژه، از مخفف حروف آن استفاده نمی‌شود. تازه چنانچه هم بخواهیم مخفف واژۀ Experiences را در نظر بگیریم، می‌شود EX یا EXP و یا EXES، نه XP.

بنابراین کاملا منطقی است که نماد «XP» برای مثال مخفف ترکیبی همچون xarazmi prestige باشد، نه Experiences.

و اما دربارۀ اینکه نام خوارزمی با الفبای لاتین چگونه نوشته می‌شود، باید گفت الفباها تقریبا یکی است اما این دو زبان با هم فرق دارند. یعنی اینکه باید دید، می‌خواهیم این واژه را به انگلیسی بنویسیم یا لاتین؟

بنابراین باید دانست، خوارزمی در انگلیسی به گونه Khawarizmi نوشته می‌شود، و نه باز هم kharazmi! دیگر آنکه، این نام در لاتین به گونۀ xarazmi نوشته خواهد شد. یک مثال، نام خشیارشا در لاتین به گونۀ Xerxes نوشته می‌شود.

و دیگر، آنچه اروپاییان از خوارزمی و دیگر دانشمندان ایرانی می‌دانند، مربوط به ترجمه‌های فارسی به عربی و سپس نیز عربی به لاتین بوده است، که تنها در سدۀ اخیر به انگلیسی و فرانسوی و آلمانی ترجمه گردیده است.

٢- همچنین گفته شده است که، «خوارزمی کتابی به نام "پنجرۀ ارقام" ندارد».

*پاسخ:

کتابی با نام Algoritmi de numero Indorum که ترجمۀ کتاب «جمع و تفریق با عددهای هندی» خوارزمی به لاتین است، باعث شد تا دستگاه عددی در اروپا از عددنویسی رومی به عددنویسی هندی یا همان ایرانی (عربی!) تغییر یابد.

رسالۀ خوارزمی دربارۀ «ارقام هندی (ایرانی)»، پس از آنکه در قرن دوازدهم به لاتین ترجمه و منتشر شد، بزرگترین تاثیر را بخشید. بدینگونه نام خوارزمی مترادف شد با هر کتابی که دربارۀ حساب جدید نوشته می‌شد. بیشترین چیره‌دستی وی در حل معادله‌های خطی و درجه دوم بوده است.

«ارقام هندی (ایرانی)» که به غلط ارقام عربی نامیده می‌شود، از طریق ترجمه‌های فیبوناتچی به اروپا وارد گردید و همین ارقام، انقلابی در ریاضیات به وجود آورد و هرگونه اعمال محاسباتی را مقدور ساخت.

در واقع، این بخش از دانش ایرانیِ «خوارزمی» توانست تا پنجره‌ای نو به روی دوران سیاه قرون وسطای اروپا گشوده و دانش ریاضیات را یک گام دیگر به جلو رهنمون سازد. بنابراین محتمل است که نام نوشتاری با عنوان «پنجرۀ ارقام»، مُلهم از این برداشت در ترجمه‌های لاتینِ کتاب‌ها و دستنوشته‌های خوارزمی بوده باشد.

بسیاری برین باورند که، این ترجمه‌ها بیشتر در اسکندریه و قسطنطنیه انجام می‌گرفته و سپس نیز بدون ذکر نام مولف واقعی اثر، به نام محققی اروپایی منتشر می‌گشته است.

٣- و در پایان اینکه، «منطق فازی در سال ١٩۶۵ توسط دکتر لطفی‌زاده پایه‌گذاری شده و عمر آن به ۵٠ سال هم نمی‌رسد».

*پاسخ:

می‌دانیم که، هر ادعای دانشمندان اروپایی، بی‌درنگ متعلق به خود ایشان قلمداد می‌گردد! برای مثال، آنچه دانشمندان ایرانی دربارۀ ستاره‌شناسی و دستکم ٣٠٠ تا ۴٠٠ سال پیش از رنسانس بدان آگاه بودند، اینک تمام و کمال به نام کپلر و کوپرنیک و گالیله ثبت گردیده است.

با این اوصاف، مدعیان کنونی نیز یافتۀ سال ١٩۶۵ را فقط متعلق به این زمان دانسته و رَویۀ صادق انباشت دانش در طی زمان و قرون را نادیده می‌گیرند.

جالب است، حتی یافته‌های مسلم خوارزمی که برگرفته از دانش‌های شرقی سابق بر خود بوده است نیز، منتسب به غرب و مکانی موسوم به یونان تلقی گشته و حتی از ایرانی دانسته شدن وی نیز پرهیز می‌شود:

-لقب وی معمولاً اشاره به شهر خوارزم دارد که همان "خیوه" کنونی واقع در جنوب دریاچۀ آرال مرکزی و بخشی از جمهوری ازبکستان است.

-وی نتایجی را که یونانیان به دست آورده بودند، گردآوری کرد و بدین ترتیب تاثیر عمیقی در ریاضیات قرون وسطی گذاشت.

-در قرن اول میلادی بحث در مورد برخی از معادلات جبری در آثار دیوفانتوس یونانی نیز دیده می‌شود.

-نام بسیاری جاها که در کتاب بطلمیوس آمده، در کتاب خوارزمی هم دیده می‌شود و مختصات ذکر شده بر آن‌ها، یکسان است.

- برخی آثار محمد بن موسی خوارزمی:

/ «المختصر فی حساب الجبر و المقابله»

/ «حساب الهند»

/ «عمل الاصطرلاب» در چگونگی ساختن اسطرلاب

/ «العمل بالاسطرلاب» در کاربرد این وسیلۀ اندازه‌گیری نجومی

/ جغرافیای خوارزمی با عنوان «صورةالارض»، که تمام آن عبارت است از طول‌ها و عرض‌های شهرها و محل‌های مختلف روی ربع مسکون و در هر بخش، جاها بر حسب «هفت اقلیم باستانی» مرتب شده بود.

/ کتابی نایافته ولی منتسب به خوارزمی تحت نام «التأریخ»

* Window: پنجره

Windows (ویندوز): به معنای «پنجره‌ها» و نماد آن نیز شامل چهار پنجرۀ به هم چسبیده به رنگ‌های قرمز، سبز، زرد و آبی است.